TEMA: Upravljanje javnim dugom

DA LI CRNOJ GORI TREBA NOVA STRATEGIJA UPRAVLJANJA JAVNIM DUGOM?

Javni dug u odnosu na bruto društveni proizovd (BDP)[1] Crne Gore pokazuje konstantan rast od 2008. god., izuzev 2009. god. Njegovo relativno učešće u BDP sa 26,8% u 2008. god. porastao je na 59,6% u 2014. god., ne uzimajući potencijalni rast zaduženja u slučaju aktiviranja garancija izdatih od strane Vlade. Maksimum ovog pokazatelja kao kriterijum ulaska u EU iznosi 60% BDP. Vrlo visok nivo zaduženosti iz 2002. god. uspješno je smanjen u narednih 6 godina konstantnim padom kada je dostigao vrlo povoljan odnos prema našem nivou razvijenosti, strukturi i obimu privrednih aktivnosti. Smatra se da je budžetska opterećenost za Crnu Goru najbolja oko 40%. Javni dug prema BDP-u je u 2009. god., u odnosu na prethodnu godinu, porastao za nevjerovatnih 2,2 puta (lančani index 223%), da bi poslije 2009. rastao umjerenije između 11 i 12%.

5-godišnja trend analiza polinomalnom funkcijom uz reltivno visoki kvadrat korelacije od 0,78 pokazuje najvjerovaniji porast zaduženosti u narednim godinama.

Postavlja se pitanje da li je javno zaduživanje imalo za svrhu i dale efekte na rast BDP. Analiza pokazuje da kretanje zaduženosti kao relativno učešće u BDP i stope rasta BDP pokazuje čak negativnu korelaciju (-0,56), što znači da se zaduživanje praktično negativno odrazilo na samo kretanje  visine BDP ukoliko bismo ovaj problem sagledali kao jednofaktorsi uticaj. Međutim, ovaj zaključak se treba posmatrati sa rezervom, jer i drugi faktori utiču na kretanje BDP, ali ga svakako ne treba zanemariti. Povećanje javnog duga nije imalo ishodište u dinamiziranje privrednih kretanja i, ako znamo vrlo loš odnos između vrijednosti izvoza i uvoza na nivou zemlje, može se zaključiti da je povećanje javnog duga imalo za efekat povećanje potrošnje koja se obezbjeđivala iz uvoza, te snažnu socijalnu dimenziju. To je znatno usporilo proces restrukturiranja velikih javnih preduzeća sa značajnim državnim vlasništvom. Socijalna dimenzija odnosila se i na mnoge firme koje godinama pa i decenijama nijesu radile da bi se na kraju povezao radni staž zaposlenih i vršilo penzionisanje. Ne mala sredstva otišla su na pokrivanje gubitaka državnih kompanija i rješavanje raznih finansijskih dubioza (javna potrošnja, stara devizna štednja itd.).

Glavni amortizer u postkriznom periodu od izbijanja globalne finansijske krize nije bilo restrukturiranje privrede, već eksterno zaduživanje države i njena snažna socijalna funkcija. Ekonomska prinuda se na taj način otupila, privredni odnosi ostalih konzervirani ili usporeni u njihovoj evolutivnoj promjeni.

Nova strategija javnih finansija i upravljanje javnim dugom

Crnoj Gori je potrebna nova strategija upravljanje javnim dugom jer je to ključno za održivost javnih finansija. Najveći kreatori finansijskih rizika su preduzeća u značajnom vlasništvu države ali i lokalnih uprava. Upravni i nadzorni odbori ovih preduzeća, kao i drugih pravnih lica sa državnim vlasništvom gotovo isključivo se biraju po stranačkom ključu, a ne po stručnosti.

Potreban je novi pristup i novi propisi koji bi uveli fiskalnu odgovornost za sve rukovodioce državnih društava sa državnim kapitalom koja se odnosi na zakonito, namjensko i svrsishodno korišćenje sredstava. Potreban je javni konkurs za rukovodeće pozicije, upravne i nadzorne odbore.

Država se mora više pozabaviti prihodima, rashodima, obavezama svih pravnih lica koja koriste državnu imovinu počevši od puteva, voda, ostale infrastrukture, te raznih fondova, energetike, životne sredine itd.

Neophodna je dobro osmišljena dugoročna strategija budžetskih kreditnih obaveza, upravljanje deficitom i drugim parametrima javnih finansija.

---

[1] Prema inostranstvu i domaćim rezidentima